De laatste heer van Baak
BAAK - “Het was fantastisch! Het onderzoek, de interviews, het schrijven, de hulp die ik van mensen heb gekregen. Gewoon alles, het was een droomproject. Het feit dat het ook om een klein stukje van mijn eigen geschiedenis gaat, maakte het extra boeiend,” zegt Astrid Schutte vol enthousiasme. Zij schreef het boek ‘De laatste heer, hoe de bevoorrechte klasse in Nederland plaatsmaakte voor de gewone man’. De laatste heer is Werner Helmich (1913-1976) en de gewone man is haar vader Jan Schutte (1923-1981). Beiden wonend in Baak. De eerste op het riante Huize Baak en Schutte op een kleine boerderij aan de Vordenseweg, die werd gepacht van familie van Werner Helmich.
Door Alice Rouwhorst
Het denken over wat een rechtvaardige samenleving was, veranderde in de helft van de twintigste eeuw. De plek waar je wiegje had gestaan, mocht niet langer bepalend zijn voor je positie op de maatschappelijke ladder, wel je talenten. Onderwijs moest daarom toegankelijk zijn voor iedereen, ook voor de gewone man, zodat hij een plek in de samenleving kon veroveren die anders onbereikbaar zou zijn. De veranderende klassenverhoudingen in Nederland in de naoorlogse jaren is het onderwerp van Schuttes boek. Dit wordt weerspiegeld in het contrasterende leven van dorpsgenoten Helmich en Schutte. ‘De laatste heer’ beschrijft hoe zij beiden de uitdagingen van de nieuwe tijd tegemoet traden en hoe ze elk op hun eigen manier worstelden met hun rol, zoals zovelen in die tijd in dezelfde positie. Daarnaast beschrijft ze de globale geschiedenis van Gelderse landgoedeigenaren in de twintigste eeuw.
Contrasterende levensverhalen
Astrid: “Vanuit mijn kinderjaren kende ik Huize Baak van het schaatsen op de gracht en de nonnen die er woonden. Het pand intrigeerde mij als kind al. Ik wilde graag over het huis schrijven en haar vroegere bewoners, maar alleen daarover vond ik niet genoeg. De laatste kasteelheer, Werner Helmich heeft mijn vader geholpen bij het omhoog klimmen op de sociale ladder in de jaren vijftig, terwijl Helmich in diezelfde tijd van ‘heer’ een ‘meneer’ werd.”
Van eenvoudige boerenknecht naar bankdirecteur
Jan Schutte moest op twaalfjarige leeftijd van school af om te helpen op de boerderij. Dat was in die tijd heel normaal. Zijn vader was al overleden, toen stierf ook zijn moeder, die hertrouwd was. Zijn stiefvader hertrouwde, zodat hij bij ‘ouders’ woonde, met wie hij geen bloedband had. Hij voelde zich bij hen niet welkom. “Hij was een ‘voorkind’, zoals ze dat hier noemen, een wees”, legt Astrid uit. “Hij wilde aan zijn situatie ontsnappen en hij wist dat hij dat via hard werken en avondonderwijs kon bereiken. Bij de landbouwcoöperatie van de ABTB kon hij aan de slag als kantoorbediende. Hij was ambitieus en wilde het zaakvoerdersdiploma halen. De studie die hij daarvoor volgde was pittig. Hulp bij het leren was er in zijn eigen omgeving niet. Hij vroeg zich af wie hem wel kon helpen.”
Schutte kende Helmich van het graven op het eind van de oorlog van loopgraven in Steenderen en ze waren allebei acoliet in de kerk in Baak. Hij klopte bij hem aan voor studiehulp en die kreeg hij. In het weekend zaten Schutte en Helmich samen in de boeken en dat wierp zijn vruchten af, want Schutte behaalde zijn diploma. Bij De Boerenleenbank in het dorp, die door ooms van Helmich opgericht was en waar Helmich secretaris was van het bankbestuur, was een vacature voor kassier. “Helmich adviseerde mijn vader om te solliciteren. Hij was in zijn ogen een goede kandidaat, omdat hij een opleiding had gevolgd, van boerenkomaf was en door zijn baan bij de coöperatie de boeren in de omgeving goed kende. Met andere woorden, hij kon goed inschatten aan wie wel of geen krediet verleend kon worden.”
Schutte werd gekozen uit zo’n vijftig sollicitanten. Zeventien jaar na het gedwongen verlaten van de basisschool had hij zich opgewerkt tot bankdirecteur. Hij had zich losgemaakt van zijn eigen milieu, had nu een functie met aanzien, waar een huis bij hoorde en heel veel financiële zekerheid.
Van kasteelheer naar jurist
Terwijl Schutte op de sociale en financiële ladder klom, moest Helmich met pijn in zijn hart het familiehuis verkopen om financiële redenen. In 1943 was hij op Huize Baak komen wonen samen met zijn moeder en zus. Zij trouwde een notaris in Doesburg en vertrok naar die plaats. Zijn moeder overleed in 1949. Helmich bleef op het huis wonen, dat door de oorlogsjaren veel achterstallig onderhoud had. Op den duur kon hij alles niet meer bekostigen, mede door de stijgende lonen. “Emotionele gesprekken moeten dat zijn geweest tussen hem en zijn zus. Hij at liever een droge boterham dan dat hij Huize Baak moest opgeven. Maar inmiddels was hij getrouwd en vader van drie kinderen, waarvoor hij ook verantwoordelijk was.” In november 1956 namen nonnen hun intrek in het huis. Helmich verhuisde naar Velp en ging werken als jurist waarvoor hij gestudeerd had.
Schrijversbloed
Astrid Schutte is in 1960 in Baak geboren en nu woonachtig in Leiden. Ze ging, net als de andere vier kinderen uit het gezin, studeren na de middelbare school. “Want we waren een onderwijsminnend gezin, door opleiding te volgen kwam je verder in het leven. Dat werd ons met de paplepel ingegeven." Na de studie Nederlandse taal- en letterkunde in Nijmegen heeft ze vier jaar in het internationaal onderwijs gewerkt. Echter het schrijversbloed begon te borrelen, waardoor ze overstapte naar de journalistiek. Verschillende publicaties en boeken zijn van haar hand. “In 2018 ben ik begonnen met het boek ‘De laatste heer’. Na veel archiefonderzoek en vele interviews, fysiek of telefonisch, had ik voldoende materiaal verzameld om het te kunnen schrijven. Corona was voor mij een zegen. Het hielp me met het schrijversisolement.” Het boek ‘De laatste heer’ van Astrid Schutte verschijnt op 17 augustus bij uitgeverij AmboAnthos. Astrid verzorgt verschillende lezingen over haar boek, raadpleeg hiervoor haar website of haar FB-pagina.
https://astridschutte.com/
