Een onderdeel van één van de vele panelen die te zien zijn tijdens de expositie in het kader van de landelijke campagne '75 jaar vrijheid' in museum Smedekinck van 2 april tot en met 5 mei 2020. Foto: Alice Rouwhorst
Een onderdeel van één van de vele panelen die te zien zijn tijdens de expositie in het kader van de landelijke campagne '75 jaar vrijheid' in museum Smedekinck van 2 april tot en met 5 mei 2020. Foto: Alice Rouwhorst

Expositie over Zelhem tijdens en na de Tweede Wereldoorlog

Algemeen

ZELHEM – "Ik heb me gericht op de toenmalige gemeente Zelhem. Ergens moet je een grens trekken, anders is het niet meer te overzien." Dat zegt Bert Schieven aan de keukentafel bij Harry Somsen. Beide heren zijn, samen met Jan Wolsink en Gerrie Evers, verantwoordelijk voor een grote expositie over '75 jaar vrijheid' bij museum Smedekinck in het komende voorjaar.

Door Alice Rouwhorst

De expositie geeft een beeld van en over de gemeente Zelhem in de oorlogsjaren en de jaren van wederopbouw door middel van een documentaire, een uitgebreide fotopresentatie, 26 complete uniformen waaronder van een NSB'er uniform gedragen door een Zelhemmer, militaire en civiele gebruiksvoorwerpen vooral afkomstig uit Zelhem, zoals een Hebreeuws gebedenboekje en een keppeltje van een Joodse onderduiker. Ook de tijd van de werkverschaffingsprojecten eind jaren dertig en de Indiëgangers worden belicht.

Vanaf 1 april, de bevrijdingsdatum in Zelhem tot en met 5 mei, de Nationale Bevrijdingsdag is de indrukwekkende expositie te zien. De officiële opening op 1 april wordt verricht door Arend Hulshof (achterkleinzoon van de toenmalige burgemeester van Zelhem, de heer Rijpstra), autoriteit Ad van Liempt op het gebied van de Tweede Wereldoorlog en burgemeester Marianne Besselink van de gemeente Bronckhorst. Deze dag is voor genodigden.

De expositie wordt op 5 mei afgesloten met een bevrijdingsconcert met medewerking van onder andere het Christelijk koor Inspiration en muziekvereniging Euterpe uit Halle, de Christelijke Harmonie Prinses Juliana en het mannenkoor uit Zelhem en de dansgroep Wi'j eren 't Olde uit Velswijk-Zelhem.

Relativerende zoektocht
Zodra we zitten steekt Bert enthousiast van wal. Een wandelende encyclopedie op het gebied van de geschiedenis van Zelhem, met de Tweede Wereldoorlog als zijn specialiteit. "Als jongetje van zeven was ik al geobsedeerd door materialen uit deze tijd. Bij mijn opa lag een militaire jas en veldfles van een Canadees. Machtig interessant. Opa wist dat er bij die en die nog wat spullen lagen. Op mijn rode fietsje fietste ik dan op de vrije woensdagmiddag rond om die op te halen. Dat was het begin van mijn verzamelwoede. Zo'n tien jaar later begon mij het verhaal achter de voorwerpen te interesseren en vanaf die tijd ging ik tevens daar naar op zoek. Het liet me niet meer los. Het zit in mijn botten."

De expositie

wordt op 5

mei afgesloten

met een

bevrijdings-

concert

De speurtocht naar informatie bracht Bert in contact met in het buitenland wonende nazaten van militairen die in de gemeente Zelhem gevochten hebben of gesneuveld waren of met familieleden van onderduikers. Inwoners uit de gemeente Zelhem vertelden hem verhalen. Elk antwoord leverde weer tien vragen op die uitgezocht dienden te worden. Hij bracht bezoeken aan archieven, had brief- en later mailcontact met diverse instanties, familieleden en particulieren en reed kilometers om interessante attributen, zoals laarzen op te halen zodat een uniform compleet was. Bert heeft het er allemaal voor over. Hij heeft heel veel foto's uit die tijd. Van elke persoon erop probeert hij de identiteit te achterhalen. Uren, dagen, weken,… jaren werk. De zoektocht zet hem soms weer met beide benen op de grond. "Op mijn uitlating dat ik niet zo veel zin had om naar een familiebarbecue te gaan, kreeg ik de opmerking: 'Wees blij dat je nog familie hebt! Ik heb nog twee familieleden in Europa, de rest is vermoord'."

Wederopbouw
Verhalen over militairen, dappere Zelhemmers die joden onderdak boden met gevaar voor eigen leven of dorpsgenoten die de kant van de vijand kozen… Bert weet er alles van. Waar hij geen verstand van heeft, is van lay-out en opmaak. Deze taak heeft hij bij Harry Somsen van Stichting Oud Zelhem neergelegd, waarvan Bert zelf ook deel uitmaakt.

Harry is vanaf het begin bij de totstandkoming van de expositie betrokken. Grote panelen staan inmiddels klaar met onder andere informatie over luchtaanvallen op Zelhem en Halle, gemaakt op Berts zijn aanwijzingen. Voor het onderdeel 'Een nieuwe tijd. Wederopbouw in de Achterhoek (Zelhem) 1945-1965' was Harry zelf verantwoordelijk. Diverse foto's met uitleg tonen het herstel en de verdere ontwikkeling van het dorp.

Zelhem had het zwaar te verduren in de oorlog. Bij twee bombardementen in maart 1945 was de dorpskern waaronder de Lambertikerk zwaar getroffen. Uit oorlogsdagboeken is op te maken dat het op 1 april 1945, eerste paasdag enigszins betrokken weer was. "Dit was de bevrijdingsdag van Zelhem. Maar je zag hier geen mensen met vlaggetjes op straat. Ze waren er niet, want ze woonden in kippenschuren of iets dergelijks buiten het dorp, omdat hun woning vernietigd was. Hier viel niks te juichen. Het dorp was in diepe rouw, want nog geen week eerder waren 13 mensen omgekomen bij een luchtaanval."

Op de website van de stichting staat meer informatie over Zelhem in de Tweede Wereldoorlog.

Nu het nog kan
De generatie die de oorlog meegemaakt heeft, is inmiddels oud of overleden. Nazaten of nog in leven zijnde Zelhemmers doen hun verhaal, nu het nog kan, voor de camera. Twee vertellers zijn tussen de opname en de montage overleden. Hun verhaal leeft voort in een indringende, vijftig minuten durende documentaire, gemaakt door Jan Wolsink en Gerrie Evers. Deze is te zien tijdens de expositie in het Smedekinck.


www.oudzelhem.eu

Harry Somsen en Bert Schieven hebben heel veel uren werk gestopt in de totstandkoming van de expositie. Ze zijn tevreden over het resultaat. Foto: Alice Rouwhorst

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant